Wystąpienie
przedstawiciela rolniczej spółdzielczości produkcyjnej
na VI Kongresie Spółdzielczości
(Jacek STACIWA - Prezes Zarządu KZR RSP)
Koleżanki i Koledzy Delegaci
Szanowni Goście !!!
Mam zaszczyt zabrać głos w imieniu środowiska rolniczej spółdzielczości produkcyjnej i przedstawić VI Kongresowi wnioski i postulaty dotyczące wsi i obszarów wiejskich oraz spółdzielczości rolniczej, jakie wypracowane zostały w trakcie 11 regionalnych zjazdów przedkongresowych.
Nazywam się Jacek Staciwa - jestem Prezesem Zarządu Krajowego Związku Rewizyjnego Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, a także członkiem Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej "Ochota", w której pełnię funkcję Przewodniczącego Rady Nadzorczej.
Rolnicza spółdzielczość produkcyjna w Polsce istnieje już blisko 70 lat. Pierwsze rolnicze spółdzielnie produkcyjne powstały w 1948 r. Znaczna część funkcjonujących spółdzielni może poszczycić się 55-60 letnim rodowodem. Wiele spółdzielni powstało po 1956 r. (w latach 70-80 ubiegłego wieku). Warto o tym przypomnieć, zwłaszcza tym, którzy w dalszym ciągu postrzegają naszą branżę spółdzielczą wyłącznie jako "relikt" przeszłości i element historyczny z czasów przymusowej kolektywizacji wsi.
Na początku przemian społeczno-gospodarczych w naszym kraju funkcjonowało ponad 2.000 RSP o bardzo zróżnicowanym potencjale produkcyjnym. Aktualnie istnieje ok. 950 rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Są one drugim co do wielkości pionem spółdzielczości wiejskiej po Gminnych Spółdzielniach "Samopomoc Chłopska".
Podobnie, jak w całym rolnictwie, tak i w środowisku RSP działają różne podmioty gospodarcze, o różnym potencjale produkcyjnym i różnej efektywności ekonomicznej. Spółdzielnie nasze gospodarują na powierzchni około 210 tys. ha użytków rolnych, co stanowi 1,4% powierzchni tych użytków w kraju. Zrzeszają około 25 tys. członków, z czego ok. 15 tys. świadczy pracę (pozostali to emeryci i renciści) oraz zatrudniają sezonowo około 5 tys. osób.
Średnia wielkość RSP to około 230 ha UR, a na jedną rodzinę przypada ok. 10 ha (podobnie jak u rolnika rodzinnego).
Najwięcej spółdzielni zlokalizowanych jest województwach: wielkopolskim, opolskim, dolnośląskim, śląskim, kujawsko pomorskim i mazowieckim, a więc w regionach o dużych tradycjach rolniczych i wysokim potencjale gospodarczo-ekonomicznym.
W produkcji roślinnej, dominuje uprawa zbóż (około 70%) i roślin przemysłowych (20% - z przewagą rzepaku i buraków cukrowych). Plony płodów rolnych osiągamy znacznie przekraczające średnie krajowe. Ważnymi kierunkami naszej działalności jest chów i hodowla trzody chlewnej, bydła oraz drobiu nieśnego i rzeźnego, w których obsada i wydajności jednostkowe są zdecydowanie wyższe od średnich dla całego rolnictwa. Na koniec 2015 r. hodowano ok. 180 tys. szt. świń, 50 tys. szt. bydła, w tym 20 tys. stanowiły krowy oraz 2.450 tys. szt. drobiu i 2 tys. owiec.
Wiele rolniczych spółdzielni produkcyjnych prowadzi przetwórstwo rolno-spożywcze, wszelakiego rodzaju usługi, w tym: rolnicze, budowlane, młynarskie, kanalizacyjne, melioracyjne i inne oraz obrót towarowy we własnych placówkach handlowych.
W niektórych rejonach kraju odgrywamy istotną rolę gospodarczą dostarczając na rynek 5-10% produktów żywnościowych. Stanowimy również poważną siłę w propagowaniu postępu w rolnictwie. Wielu rolników indywidualnych uczy się od naszych spółdzielni nowoczesnych metod agrotechniki i hodowli, kupuje od nas materiał siewny i hodowlany oraz korzysta z naszych usług.
Na tle innych wysokotowarowych gospodarstw rolnych rolnicze spółdzielnie produkcyjne uzyskują niezłe rezultaty produkcyjno-ekonomiczne, co potwierdzają wyniki prowadzonego od 22 lat rankingu 300 najlepszych gospodarstw w kraju. Corocznie na tej prestiżowej liście znajduje się około 75-85 rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Niezależnie od powyższego rankingu od 16 lat opracowywany jest corocznie ranking 100 najlepszych rolniczych spółdzielni produkcyjnych.
Wejście Polski do UE spowodowało konieczność podjęcia wielu kosztownych działań mających na celu dostosowanie działalności spółdzielni do wymogów stawianych przez przepisy Unii Europejskiej. W znaczący sposób pomogły w tym środki finansowe dostępne w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego 2004-2006, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 oraz Regionalnych Programów Operacyjnych, chociaż wysokość tego wsparcia była zbyt niska w stosunku do potrzeb i wielkości naszych gospodarstw. Z przykrością należy odnotować fakt, że w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 większość spółdzielni została pozbawiona dostępu do środków finansowych pochodzących z funduszy Unii Europejskiej, głównie za sprawą wielkości gospodarstwa rolnego (limit do 300 ha), czy wielkości ekonomicznej gospodarstwa (do 200 tys. euro). Środki finansowe są przeznaczone głównie dla rolników prowadzących gospodarstwa rodzinne.
Jaki jest główny cel działalności RSP w następnych latach? Otóż chcielibyśmy utrzymać co najmniej dotychczasowy poziom produkcji, rozszerzyć wielofunkcyjny charakter naszej działalności, głównie poprzez rozwój kierunków pozarolniczych, a także rozwijać współpracę z rolnikami indywidualnymi.
Niemniej dalsze funkcjonowanie i rozwój rolniczych spółdzielni produkcyjnych zależeć będzie od zasad Wspólnej Polityki Rolnej, mądrej i skutecznej polityki państwa wobec rolnictwa i wsi (m.in. poprzez równe traktowanie RSP z rolnikami prowadzącymi gospodarstwa rodzinne), ale również od samych spółdzielców.
Szanowni Spółdzielcy!
Szanowni Goście!
W czasie zjazdów przedkongresowych przeprowadzonych w środowisku rolniczej spółdzielczości produkcyjnej przed VI Kongresem Spółdzielczości, wypracowano wiele wniosków i postulatów w dwóch podstawowych blokach tematycznych - sprawy spółdzielcze, w tym ustawodawstwo spółdzielcze oraz sprawy dotyczące rolnictwa i obszarów wiejskich, w tym działalności rolniczych spółdzielni produkcyjnych
Poniżej zaprezentuję najważniejsze z nich.
- Sprawy dotyczące spółdzielczości
1) Krajowa Rada Spółdzielcza, krajowe i regionalne związki spółdzielcze oraz - w miarę możliwości - wszystkie spółdzielnie powinny podejmować działania informacyjno-promocyjne na temat idei spółdzielczości, zasad funkcjonowania podmiotów spółdzielczych, wiedzy o aktualnych problemach ruchu spółdzielczego oraz uwarunkowań jego dalszego funkcjonowania i rozwoju.
Należy utrwalać w świadomości społecznej pojęcie spółdzielczości jako samodzielnej, samorządnej i demokratycznej organizacji, której głównym celem jest zaspokajanie potrzeb ekonomicznych i socjalnych swoich członków oraz działanie na rzecz rozwoju środowiska, w którym funkcjonuje.
Taka forma działalności prowadzonej przez spółdzielnie wyraźnie odróżnia ją od spółek kapitałowych, w których występuje zrzeszenie kapitałów, a nie osób i głównym ich celem jest maksymalizacja zysków.
2) W dobie rozszerzającego się systemu globalnej gospodarki i powtarzających się sukcesywnie kryzysów ekonomicznych, spółdzielczość może stanowić pozytywną odpowiedź i spełniać ważną rolę w budowie trwałego rozwoju gospodarczego kraju oraz poprawy życia jego obywateli. Do tego potrzebny jest jednak odpowiedni klimat polityczny oraz wsparcie administracji rządowej i organów samorządu terytorialnego.
3) W ramach konsultowanego obecnie projektu "Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju", należy zabiegać o wyraźne zaznaczenie w nim roli i znaczenia spółdzielczości w życiu gospodarczym i społecznym kraju. Spółdzielnie bowiem, obok dywersyfikacji systemu gospodarczego, kształtowania współodpowiedzialności i budowania więzi społecznych, upowszechniają własność i stanowią dobrą szkołę demokracji.
4) Spółdzielczość, ze względu na swój charakter i cele działania, powinna korzystać z pomocy Państwa (na wzór innych państw UE) w formie określonych preferencji podatkowych oraz uproszczeń w prowadzeniu rachunkowości.
Generalnym postulatem zgłaszanym od lat przez środowiska spółdzielcze pozostaje nadal zwolnienie z tzw. podwójnego opodatkowania (raz - podatek CIT od dochodu spółdzielni, jako osoby prawnej, drugi raz - podatek PIT od dochodów członków pochodzących z podziału nadwyżki bilansowej).
6) Ważną rolę w integracji ruchu spółdzielczego oraz wzmocnienia jego potencjału ekonomicznego powinna odgrywać współpraca i współdziałanie pomiędzy poszczególnymi branżami spółdzielczymi.
W tym celu potrzebne jest utworzenie przy Krajowej Radzie Spółdzielczej Centralnej Informacji Spółdzielczej, jako zintegrowanej bazy danych o działalności gospodarczej spółdzielni i oferowanych przez nie surowcach, towarach handlowych i usługach.
7) Upowszechnianiu problemów spółdzielczych i pomocy w ich rozwiązywaniu powinna służyć również współpraca związków spółdzielczych i poszczególnych spółdzielni podejmowana na szczeblach lokalnych (województwo, powiat, gmina) z organizacjami rolniczymi (izby rolnicze, rolnicze związki branżowe, społeczno-zawodowe organizacje rolnicze oraz organizacje zrzeszające dzierżawców i pracodawców rolnych).
8) W zakresie przepisów ustawowych dotyczących spółdzielczości, na większości zjazdów przedkongresowych wyrażano pogląd, że wobec podejmowanych sukcesywnie od wielu lat prób nowelizowania tych przepisów ze względów politycznych, bez konsultacji ze środowiskiem spółdzielczym, na VI Kongresie Spółdzielczości do zgłaszania postulatów o potrzebie uchwalenia nowego Prawa spółdzielczego (jak było to na poprzednich Kongresach) należy podchodzić ostrożnie, z dużą rozwagą. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo podjęcia tej sprawy przez ugrupowania polityczne (lub grupy posłów) nadal niesprzyjające spółdzielczości. Może to doprowadzić do sytuacji, jaka występowała w poprzednich latach, gdzie tzw. "uzdrowiciele" spółdzielczości chcieli poprzez zmiany ustawowe doprowadzić do zmarginalizowania roli spółdzielni i ich organizacji w życiu gospodarczym kraju i nałożenia nad nimi nadzoru administracyjnego.
9) Ewentualna nowelizacja przepisów regulujących funkcjonowanie spółdzielni i ich struktur organizacyjnych powinna odbywać się wyłącznie po szerokiej konsultacji ze środowiskiem spółdzielczym, uwzględniającej potrzeby i oczekiwania członków spółdzielni, w tym również specyfikę poszczególnych branż spółdzielczych.
Należy przy tym utrzymać generalne zasady dotyczące uznania, że:
- majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków;
- spółdzielnie i ich organizacje są samorządnymi i niezależnymi podmiotami gospodarczymi, w których podstawowe znaczenie mają regulacje statutowe, a nie narzucane z góry ograniczenia ustawowe;
- lustracja spółdzielni stanowi podstawową formę kontroli wewnątrzspółdzielczej, wykonywanej wyłącznie przez związki rewizyjne i Krajową Radę Spółdzielczą, bez ingerencji w jej funkcjonowanie przez organy administracji państwowej.
Bardzo istotną sprawą jest respektowanie w polskich przepisach spółdzielczych międzynarodowych zasad spółdzielczych, uznanych przez świat i międzynarodowe organizacje, w których Polska jest członkiem, w tym Międzynarodową Organizację Pracy i Organizację Narodów Zjednoczonych.
10) W ramach ewentualnej nowelizacji ustawy - Prawo spółdzielcze w części dotyczącej rolniczych spółdzielni produkcyjnych potrzebne jest:
- rozszerzenie definicji RSP o wielorodzinny charakter prowadzonego przez spółdzielnię wspólnego gospodarstwa rolnego z jednoczesnym uszczegółowieniem tej definicji w znowelizowanej ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego;
- wprowadzenie ustawowej definicji kandydata na członka RSP oraz określenie jego praw i obowiązków, a także zasad jego wynagradzania za pracę;
- wprowadzenie możliwości przyjęcia w statucie danej spółdzielni tzw. głosowania mnogiego na walnym zgromadzeniu (w zależności od wartości posiadanych udziałów i wkładów członkowskich oraz wkładów gruntowych).
11) Krajowa Rada Spółdzielcza, przy wsparciu wszystkich podmiotów spółdzielczych, powinna kontynuować starania w Komisji Europejskiej i Parlamencie Europejskim o przyjęcie jednolitych przepisów dotyczących tworzenia i funkcjonowania przedsiębiorstw spółdzielczych na terenie UE.
- Sprawy dotyczące rolnictwa i obszarów wiejskich oraz działalności rolniczych spółdzielni produkcyjnych
1) Generalnym postulatem środowiska RSP jest przestrzeganie zasady równego traktowania spółdzielców i ich gospodarstw spółdzielczych z rolnikami indywidualnymi prowadzącymi rodzinne gospodarstwa rolne.
Doktrynalne interpretowanie art. 23 Konstytucji RP określającego, że podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne, nie może pomijać innych norm konstytucyjnych o równości podmiotów w życiu gospodarczym i stanowić podstawy do swobodnego preferowania rodzinnych gospodarstw rolnych i dyskryminowania gospodarstw innych niż rodzinne (w tym o charakterze spółdzielczym), zwłaszcza większych obszarowo (powyżej 300 ha).
Dotyczy to m.in.
- możliwości nabywania nieruchomości rolnych, zarówno prywatnych jak i państwowych;
- korzystania ze środków pomocowych UE (w ramach wielu działań objętych PROW 2014-2020 oraz płatności bezpośrednich powyżej 150 tys. euro);
- korzystania z pomocy Państwa w przypadkach klęsk losowych.
2) Po wprowadzeniu w kwietniu br. do ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego ograniczeń w nabywaniu nieruchomości rolnych przez osoby prawne zajmujące się prowadzeniem gospodarstwa rolnego (w tym również RSP), pilną koniecznością staje się nowelizacja przepisów tej ustawy poprzez:
- stworzenie możliwości zakupu gruntów rolnych przez spółdzielnie na zasadach dotyczących rolników indywidualnych prowadzących rodzinne gospodarstwa rolne, bez konieczności uzyskiwania zgody na ten zakup od Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR);
- zniesienia prawa ANR do korzystania z prawa pierwokupu (lub wykupu) nieruchomości rolnych będących przedmiotem obrotu wewnątrz spółdzielni (dotyczy wkładów gruntowych);
- wprowadzenie ustawowej definicji RSP, jako wielorodzinnego gospodarstwa rolnego.
3) Środowisko RSP zdecydowanie opowiada się za utrzymaniem dzierżawy, jako głównej formy użytkowania gruntów znajdujących się w dyspozycji ANR. Przepisy w tym zakresie powinny być uregulowane w odrębnej kompleksowej ustawie o dzierżawie rolniczej, obejmującej zarówno dzierżawy prywatne, jak również dzierżawy gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
4) Wielką szansą polskiego rolnictwa i wsi, w tym również rolniczych spółdzielni produkcyjnych, może być wykorzystanie wszelkich możliwych form wsparcia finansowego wynikających ze Wspólnej Polityki Rolnej UE. Dlatego też Rząd powinien uczynić wszystko, aby nie utracić przyznanych Polsce na lata 2014-2020 środków pomocowych. Dotyczy to przede wszystkim usprawnienia systemów przyjmowania i rozpatrywania wniosków oraz wypłacania należnych dopłat. Powinno też nastąpić ograniczenie wymagań biurokratycznych związanych z wnioskowaniem, realizacją jak i rozliczeniem tej pomocy.
5) W ramach prowadzonego aktualnie przeglądu Wspólnej Polityki Rolnej UE na lata 2014-2020, potrzebne jest wprowadzenie do PROW 2014-2020 modyfikacji zasad przyznawania wsparcia finansowego polegających m.in. na:
- zniesieniu limitów powierzchniowych, a zwłaszcza limitów kwotowych dotyczących wartości ekonomicznej gospodarstwa rolnego przy korzystaniu ze środków unijnych na inwestycje w gospodarstwach rolnych;
- stworzeniu możliwości korzystania przez spółdzielnie z pomocy finansowej na rozwój działalności pozarolniczej;
- zniesieniu górnych limitów powierzchniowych przy dopłatach z tytułu gospodarowania w trudnych warunkach (ONW);
- zwiększeniu pomocy na inwestycje w przetwórstwie rolno-spożywczym;
- dopuszczeniu możliwości korzystania z pomocy unijnej na tworzenie i funkcjonowanie grup producentów rolnych również przez spółdzielnie (jako osoby prawne).
6) W zakresie dopłat bezpośrednich konieczne jest:
- zmodyfikowanie dotychczasowych ograniczeń w zakresie płatności powyżej 150 tys. euro i wprowadzenie przepisów obowiązujących w tym zakresie w przepisach unijnych (uwzględniających koszty pracy i ubezpieczeń społecznych);
- zwiększenie górnego limitu powierzchniowego przy dopłatach z tytułu uprawy roślin wysokobiałkowych;
- uproszczenie zasad stosowania tzw. "zazieleniania" w gospodarstwach rolnych.
7) Wobec utrzymującego się kryzysu na rynku mleka i wieprzowiny, Rząd RP powinien nadal prowadzić intensywne starania na forum Komisji Europejskiej o wsparcie finansowe producentów rolnych zajmujących się tą produkcją.
8) W warunkach trudnej sytuacji ekonomicznej wielu gospodarstw rolnych, potrzebne jest zabezpieczenie odpowiednich środków budżetowych na zwiększenie dopłat do paliwa rolniczego, materiału siewnego oraz upowszechnienie ubezpieczenia upraw i zwierząt.
9) Konieczna jest zmiana zasad wyliczania strat losowych uprawniających do korzystania z kredytu klęskowego poprzez eliminację wymogu 30% straty w całym gospodarstwie.
10) W celu poprawy sytuacji ekonomicznej spółdzielni prowadzących m.in. działy specjalne produkcji rolnej, do ustawy o podatku CIT powinna być wprowadzona rozszerzona definicja działalności rolniczej (zwolnionej z opodatkowania), obejmującej również produkcję drobiarską i niektóre inne działy specjalne, o ile działalność ta prowadzona jest wyłącznie w ramach gospodarstwa rolnego.
Drodzy Delegaci,
Szanowni Goście!
Nie sposób w krótkim wystąpieniu, omówić szerzej skomplikowane problemy i dylematy, nawet tak niedużej branży spółdzielczej, którą reprezentuję. Przedstawiłem zatem najważniejsze sprawy, którymi żyjemy dziś i żyć będziemy w najbliższych latach.
Nie ulega wątpliwości, że rozwiązanie wielu z tych spraw zależy i zależeć będzie od nas samych spółdzielców, od naszej mądrości i determinacji w realizacji założonych planów. Ale z całą mocą podkreślam - nie można zostawić problemów spółdzielczości tylko samym spółdzielcom. Zwracam się zatem do przedstawicieli Parlamentu, Rządu i agencji państwowych - traktujcie Państwo spółdzielców również ze spółdzielczości rolniczej, jako równych partnerów i próbujmy wspólnie rozwiązywać trudne problemy tego ważnego ogniwa życia gospodarczego i społecznego kraju. Rozsądne decyzje legislacyjne, które leżą w Waszych rękach, mogą nie tylko pomóc w funkcjonowaniu spółdzielni, ale również stworzyć lepszy klimat społeczny dla naszych działań. Zadaniem Państwa powinno być wspieranie działalności spółdzielni i ich organizacji oraz usuwanie barier administracyjnych, fiskalnych, formalno-prawnych i innych utrudniających funkcjonowanie i dalszy rozwój ruchu spółdzielczego.
Spółdzielcy z RSP są gotowi do wszelkich form konsultacji i współpracy w tym zakresie i wzięcia odpowiedzialności za realizację dobrych dla wsi i ich mieszkańców decyzji.
Kończąc - serdecznie dziękuję ustępującym władzom statutowym Krajowej Rady Spółdzielczej za dotychczasową współpracę i spółdzielczą życzliwość oraz deklaruję gotowość do takiego współdziałania również w następnej kadencji.
Dziękuję za uwagę.
Warszawa, 12 grudnia 2016 r.